Yüksekte çalışmalarda mobil düşüş durdurucular ( ip tutucu ) düşmeyi önleyici ve durdurucu sistemlerin önemli bir parçasıdır. İp tutucular genellikle ip ve çelik dikey yaşam hatları üzerinde, iple erişim metotlarında ve yüksekten kurtarma çalışmalarında kullanılmaktadır. İp tutucular ayrıca işe konumlanmak için konumlanma lanyardlarının bir elemanı olarak da kullanılmaktadır. Bu yazımızda ip tutucuları düşmeyi önleyici ve durdurucu sistemlerin parçası olarak ele alacağız ve genellikle ipler üzerinde kullanılan modeller üzerinde duracağız.
Düşmeyi önleyici ve durdurucu sistemlerde kullanılacak ip tutucular için karşımıza iki standart çıkmaktadır. Bunlar TS EN 353 ve TS EN 12841 ‘ dir.
TS EN 353 kendi içerisinde TS EN 353-1 ve TS EN 353-2 olarak iki gruba ayrılmaktadır. TS EN 353-1 rijit ankraj hattı içeren kılavuzlanmış tipteki düşme önleyiciler, TS EN 353-2 esnek bir çapa halatını içeren kılavuzlanmış tipte düşme önleyici, TS EN 12841 ise halat erişim sistemleri – halat ayar tertibatını kapsamaktadır. Bu iki standart arasındaki temel fark TS EN 353 ekipman ve bağlı bulunduğu sistemleri bir bütün olarak ele almakta ve yüksekten düşmeyi engellemek için genel bir standart olarak geliştirilmiştir. TS EN 12841 ise sadece ekipmanı ele almakta ve iple erişim sistemleri için özel olarak tasarlanmıştır. TS EN 353 standardındaki ürünler test edildikleri malzeme ve durumlarda kullanılması gerekmektedir. TS EN 12841 standardındaki ürünler ise üretici firmaların tavsiyelerinde belirtilen TS EN 1891 standardındaki ipler ile kullanılmalıdır. İki standart arasındaki farkı anlayabilmek için Petzl ASAP marka düşüş durdurucuyu inceleyelim.
Petzl ASAP EN 12841 standart özelliklerinde sadece EN 1891standardında 10-13 mm arasındaki iplerde kullanılabilmektedir. EN 12841 standardında ip ankraj noktasına düğüm ile bağlanabilmektedir. EN 353 standardına ASAP sadece ASAP AXİS model 11 mm’lik ip ile kullanılmaktadır. İp düğüm ile kullanılamamaktadır. Ankraj noktasına bağlantı yapmak için dikişli sonlandırma ve ip üzerinde enerji emici bulunmaktadır.
TS EN 12841 standardı yukarı belirtiğimiz üzere iple erişim sistemlerini kapsamaktadır. Bu nedenden dolayı sadece TS EN 12841 standardına sahip ip tutucular genel yüksekte çalışma alanlarında düşüş durdurucu olarak kullanılmamalıdır. Yüksekte yapılan çalışmalarda referans alınması gereken standart TS EN 353’tür. . TS EN 353-2 ve TS EN 12841 standartlarının gereklilikleri tek bir ürün üzerinde görülebilmektedir.
TS EN 353-1 standardındaki ürünler sabit çelik ve raylı yaşam hatları üzerinde kullanılan düşüş durduruculardır. TS EN 353-1 standardına sahip bir ürünü ipler üzerinde kullanmak mümkün değildir. TS EN 353-2 standardına sahip ürünler ipler üzerinde kullanılabilmektedir.
İp tutucular manuel ve otomatik olarak ikiye ayrılmaktadır.
Manuel ip tutucu ip üzerine yerleştirildiğinde sabit olarak kalmaktadır. İp üzerinde serbeste yukarı ve aşağı hareket ettirilebilmektedir. Bazı modellerinde sadece yukarı serbest olarak çıkmaktadır. Aşağı indirmek için elle müdahale etmek gerekmektedir. Manuel tip ip tutucular genellikle kapalı bir sisteme sahip olduklarından ipin sonundan veya ipin başından ipe geçirilebilmektedir. İpin herhangi bir noktasında ipe geçirilen modelleri de bulunmaktadır.
Otomatik ip tutucu ip üzerine yerleştirildiğinde sabit kalmamaktadır. Kullanıcının yukarı ve aşağı hareketleri ile hareket etmektedir. İpin herhangi bir noktasından ipe geçirilebilmektedir. Bazı modellerde ip üzerinde sabit kalması için kilitleme tertibatları olmaktadır.
İp tutucu kullanımı:
İp tutucular kullanım öncesi kontrol edilmelidir. Yüksekten düşmeyi önleyici ve durdurucu sistemlerin bir bütün olarak ele almak gerekmektedir. Bu nedenden dolayı kontrol ederken bağlı bulunduğu ankraj noktası, emniyet kemeri, ip, çelik halat, raylı yaşam hattı, karabina, şok emici ve lanyard gibi diğer elemanlarında kontrol edilmesi gerekmektedir.
İp tutucular üretici talimatlarında belirtilen malzemeler ile kullanılmalıdır. Yukarıda TS EN 353 standardının ekipman ve bağlı bulunduğu sistemleri bir bütün olarak ele aldığından bahsetmiştik. Bu neden den dolayı ip tutucu kullanımında üretici firma talimatlarında belirtilen ürünlerin kullanılması güvenli bir düşüş koruması için önemlidir. İp tutucular üretici firma talimatlarında belirtilen çaplardaki ipler ile kullanılmalıdır.
Yüksekte çalışanlar ip tutucuların doğru kullanımı konusunda eğitilmelidirler. Farklı üreticilere ait birçok ip tutucu çeşidi bulunmaktadır. Üretici firmalar standartlara ek olarak farklı özelliklere sahip ip tutucular üretebilmektedirler. Bu nedenden dolayı ip tutucuları kullanmadan önce üretici talimatlarını okumak doğru ve güvenli bir kullanım için gereklidir.
İp üzerine doğru şekilde konumlandırılmalıdır. İp tutucunun doğru konumlandırılmaması kullanıcı için ölümcül bir hata olacaktır. İp tutucular üzerinde doğru konumu belirten ok gibi işaretler bulunmaktadır. İşaretin yönü daima ankraj noktasına doğru olmalıdır. İp üzerinde doğru konumlandırılmadığında ip tutucu ipi sıkıştıramayacak ve ip boyunca bir düşüşe neden olacaktır.
İp tutucular ipe geçirildikleri anda doğru yönde konumlandırılıp konumlandırılmadığı konusunda el ile aşağıya çekilerek kontrol edilmelidir. Çalışanlar ip tutucuların doğru konumlandırılması konusunda bilgilendirilmelidir.
İp tutucu kullanım sırasında daima baş seviyesi üzerinde konumlandırılmalıdır. Yukarı ve aşağı hareketler sırasında ip tutucu mümkün olduğunca baş seviyesi üzerinde bulunmalıdır.
İp tutuculara yapılan bağlantılar kısa olmalıdır. İp tutuculara mümkün olduğunca sadece şok emici gövde ile bağlanmalıdır. Özellikle lanyard kullanılacak ise lanyard boyunun manuel ip tutucularda 1 m den, otomatik ip tutucularda 60 cm den fazla olmamasına özen gösterilmelidir. Bazı üretici firmalar tarafından doğrudan karabina ile ip tutucuya bağlantı yapılmasına da müsaade edilmektedir. Doğrudan karabina ile yapılan bağlantılarda üretici firmalar tarafından kullanım sınırlandırmaları getirilebilmektedir. İp tutucular ile kullanılacak bağlantı elemanları için üretici firma talimatlarına uyulmalıdır.
İp tutucular düğümlü ipler üzerinde kullanılmamalıdır. İpler yekpare olmalıdır. Yüksekte çalışmalarda ipin zarar görmesi durumunda çalışanın olası bir düşüş sonucu ipin kopmaması ve düşüş bölgesinden emniyetli bir şekilde uzaklaşabilmesi için hasarlı bölgeye düğüm atması gerekebilmektedir. Bu durumda personelin ip tutucuyu düğümden emniyetli bir şekilde atlatması için düğüm geçme manevraları konusunda bilgi sahibi olması gerekmektedir. İple erişim çalışmalarında düğümleri atlamak için personel üzerinde yedek ekipmanlar bulunabilmektedir. Genel yüksekte çalışma alanlarında çoğu zaman yedek ekipmanlar kullanılmamaktadır. İp tutucuların kullanımı sırasında düğüm geçme manevraları biraz karmaşık olabilmekte ve zaman almaktadır. Çalışanlar düğüm atlama konusunda uygulamalı olarak yüksekte çalışma eğitimleri almalıdırlar. Personel düğüm atılan ipten güvenli bir şekilde ayrıldıktan sonra derhal ip değiştirilmelidir.
İp tutucular yüksekten düşmeyi durdurucu sistemlerde kullanıldığı gibi düşmeyi sınırlandırmada da kullanılabilmektedir. Eğimli çatılarda veya kenar çalışmalarında düşmeyi sınırlandırma için kullanımı uygundur. Düşmeyi sınırlandırma için kullanılacağı durumlarda düşme bölgesinde ip tutucunun kontrolsüz bir şekilde ipten çıkmaması için ipin sonunda sonlandırma olmalıdır. Hazır olarak temin edilen sınırlandırma sistemlerinde genellikle ip sonlandırmaları bulunmaktadır. İp sonlandırmalarının olmadığı durumlarda veya ipi uzun kaldığı durumlarda düşüş bölgesine denk gelen kısıma kelebek düğümü atılarak ip tutucunun ipten çıkması engellenebilir.
İp tutucular ıslak ve kirli ipler üzerinde kullanılmamalıdır. Islak ve kirli ipler ip tutucunun performansını olumsuz bir şekilde etkileyebilmektedir. İpler ile ilgili olarak Yüksekte Çalışmalarda İp Seçimi ve Kullanımı konulu blog yazımızı okuyabilirsiniz.
Üzerinde düşüş yaşanan ip tutucular yetkili kişiler veya üretici firmalar tarafından kontrolleri yapılmadan kullanılmamalıdır.
İp tutucu ile kullanılacak iplerin hiçbir şekilde gerdirilmemesi veya yük bağlı iken kullanılmaması gerekmektedir. İp tutucuların çoğu gergin ipler üzerinde test edilmemektedir. İpin gergin olması durumunda ip tutucu ipi tutmayarak veya temiz düşüş mesafesine bağlı olarak planlanan noktanın çok altında ipi tutarak yere çarpmaya neden olabilir.
Özellikle otomatik ip tutucuların kullanımında rüzgara dikkat edilmelidir. Otomatik ip tutucular ip üzerinde aşağı hareketini engelleyebilecek kilitleme tertibatlarına sahip olabilmektedirler. Bu özelliklere sahip ip tutucular rüzgarlı havalarda kilitlenerek kullanılmalıdır. Kilitleme özelliği olmayan otomatik ip tutucularda rüzgarın etkisiyle ipte potansiyel düşme mesafesini artıracak gevşek bir halka oluşması kaçınılmaz olacaktır. Bu duruma karşı çalışma sırasında ipi yardımcı bir personel tutabilir veya ipin ucuna en fazla 1 kg dan fazla olmayacak şekilde yük bağlanabilir.
Kaynaklar:
Comments